Γράφει:
Όλγα Ψωμιάδη - Ψυχοθεραπεύτρια, MA Psych. - Επικοινωνία: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

http://www.letsfamily.gr/el/sections/243/articles/peitharxia-me-antamoives-ti-kindynoys-kryvei

Μία από τις πιο κοινές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γονείς είναι πώς να κάνουν τα παιδιά να «ακούνε», να κάνουν δηλαδή αυτό που τους ζητούν. Συχνά, λοιπόν, ρωτούν ποιες μεθόδους μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να το πετύχουν αυτό.

 

Μία από τις πιο κοινές και ευρέως διαδεδομένες μεθόδους πειθαρχίας είναι η μέθοδος της επιβράβευσης: από τις παλιές ?.καραμέλες και τα παγωτά («Άμα φας το μπιφτέκι σου θα σου πάρω παγωτό») μέχρι τα πιο σύγχρονα «συστήματα ανταμοιβών» όπου τα παιδιά κερδίζουν π.χ. αυτοκόλλητα, ως αντάλλαγμα για επιθυμητές συμπεριφορές, όπως το βραδινό βούρτσισμα των δοντιών, η τακτοποίηση των παιχνιδιών ή το διάβασμα για το σχολείο. Μαζεύοντας αυτοκόλλητα, τα παιδιά μπορούν στη συνέχεια να τα «εξαργυρώσουν» για αγορές, εξόδους ή ότι άλλο επιθυμούν και έχουν συμφωνήσει με τους γονείς.

 

Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί οι πολυάσχολοι γονείς θεωρούν ελκυστικά τα συστήματα ανταμοιβών και τη δυνατότητα τους να παράγουν γρήγορα αποτελέσματα. Με τα σωστά κίνητρα και τη σωστή δομή, το σύστημα αυτό μπορεί να αποτελέσει έναν αποτελεσματικό τρόπο να μάθουν τα παιδιά να βουρτσίζουν τα δόντια τους πριν τον βραδινό ύπνο ή να φτιάχνουν την τσάντα τους αποβραδίς για το σχολείο. Οι υποστηρικτές αυτής της τεχνικής αναφέρουν ότι αυτού του τύπου τα συστήματα επιβράβευσης βοηθούν στο να αποφεύγονται οι μάχες εξουσίας μεταξύ γονιών και παιδιών, να μειώνεται η γκρίνια στο σπίτι και γενικότερα να διευκολύνεται η καθημερινή ζωή της οικογένειας.

 

Και σε πολλές περιπτώσεις αυτό ισχύει. Το πρόβλημα με τα συστήματα ανταμοιβής δεν είναι ότι δεν είναι αποτελεσματικά. Αντιθέτως, είναι ότι λειτουργούν πολύ αποτελεσματικά, δημιουργώντας αρνητικές μακροχρόνιες συνέπειες τόσο για τα παιδιά όσο και συνολικά για την οικογένεια. Τα συστήματα ανταμοιβής είναι ισχυρά ψυχολογικά εργαλεία, που όχι μόνο επηρεάζουν τα κίνητρα των παιδιών, αλλά και την συνολική νοοτροπία τους, ακόμη τη σχέση τους με τους γονείς.

 

Όμως οι υποστηρικτές αυτών των μεθόδων πειθαρχίας συχνά παραλείπουν να αναφέρουν τους πιθανούς κινδύνους από τη χρήση τους, αφήνοντας τους γονείς να αναρωτιούνται τι πήγε λάθος όταν η μέθοδος τελικά αποτυγχάνει. Για παράδειγμα, η μητέρα ενός 8χρονου αγοριού, η οποία ήταν αρχικά πολύ ικανοποιημένη από τα αποτελέσματα ενός συστήματος ανταμοιβών, χαρακτηριστικά αναφέρει ότι όταν κάποια στιγμή ζήτησε από τον γιο της να σταματήσει αυτό που έκανε για να βοηθήσει τον μικρότερο αδελφό του σε κάτι, εκείνος της απάντησε: «Γιατί; Τι θα μου δώσεις;» Αντίστοιχα, ένα άλλο ζευγάρι στα εργαστήρια γονέων επίσης δυσκολεύτηκε ιδιαίτερα όταν το σύστημα τους σταμάτησε να έχει αποτέλεσμα. «Είπαμε στην κόρη μας ότι θα μπορούσε να κερδίσει «έξτρα πόντους» για να φτάσει τον στόχο της, που ήταν να αγοράσει ένα καινούριο κινητό, αν μας βοηθούσε με το μάζεμα της κουζίνας μετά το φαγητό, όμως εκείνη απλά απάντησε «Όχι, δεν με ενδιαφέρει!». Τώρα, τι γίνεται;»

 

Πολλοί γονείς που ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν ένα σύστημα επιβράβευσης προκειμένου να γίνουν ευκολότερες κάποιες καθημερινές οικογενειακές ρουτίνες, έμειναν τόσο ευχαριστημένοι με το αποτέλεσμα, που συνέχισαν να προσθέτουν κίνητρα και ανταμοιβές και για άλλες επιθυμητές συμπεριφορές. Τα παιδιά δεν θέλουν να μαζέψουν τα ρούχα τους ή να μοιραστούν τα παιχνίδια τους; Απλό! Δώσε τους ένα κίνητρο!

 

Όμως το να προσφέρουμε στα παιδιά υλικές ανταμοιβές σε αντάλλαγμα για συμπεριφορές που δείχνουν νοιάξιμο και ενδιαφέρον μπορεί να καταστρέψει την έμφυτη τάση τους να βοηθούν και να ενδιαφέρονται για τους άλλους.

 

Με τα συστήματα επιβράβευσης τα παιδιά μαθαίνουν να «ανταλλάσσουν» μια επιθυμητή συμπεριφορά για μια ανταμοιβή. Μερικές φορές, η ανταμοιβή μπορεί να είναι άμεση και υλική, με τη μορφή ενός παγωτού ή παιχνιδιού, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η αξία της μπορεί να «αποταμιεύεται», σαν χρήμα, με τη μορφή αυτοκόλλητων ή άλλων συμβολικών αντικειμένων, για να εξαργυρωθεί για κάτι μεγαλύτερο αργότερα. Όποιο κι αν είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τα συστήματα επιβράβευσης προάγουν ένα συναλλακτικό μοντέλο για τη ρύθμιση της συμπεριφοράς. Τα παιδιά μαθαίνουν να περιμένουν κάποια ανταμοιβή για την «καλή» συμπεριφορά και καταλήγουν να διστάζουν να το κάνουν «δωρεάν», όπως το 8χρονο αγόρι που απαιτούσε κάποιο αντάλλαγμα για να βοηθήσει τον αδελφό του.

 

Ποιοι είναι λοιπόν οι κίνδυνοι των συστημάτων επιβράβευσης;

 

Μία αρκετά γνωστή συνέπεια είναι αυτή που προαναφέρθηκε, ότι υπονομεύουν τα έμφυτα κίνητρα των παιδιών να συμπεριφερθούν αλτρουιστικά και να βοηθήσουν τους άλλους. Μία επίσης πολυσυζητημένη συνέπεια είναι ότι οι ανταμοιβές χρειάζεται να γίνονται ολοένα μεγαλύτερες ή περισσότερες, καθώς οι αρχικές χάνουν την αίγλη και την επιρροή τους. Όμως ίσως η πιο ανησυχητική συνέπεια από όλες είναι ότι τα συστήματα επιβράβευσης επηρεάζουν τον τρόπο που τα παιδιά μαθαίνουν να σκέφτονται για τις σχέσεις.

 

Σε πολλές περιπτώσεις, στα παιδιά προσφέρονται ανταλλάγματα όχι μόνο για απλές καθημερινές λειτουργικές ασχολίες, όπως το βούρτσισμα των δοντιών, αλλά και για αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν προ-κοινωνική συμπεριφορά: το μοίρασμα, την παροχή βοήθειας, την συνεργασία. Έρευνες έχουν δείξει ότι η προσφορά υλικών ανταμοιβών στα παιδιά ως κίνητρο για την επίδειξη συνεργατικής ή φροντιστικής συμπεριφοράς μπορεί να μειώσει μελλοντικά την εμφάνιση ανάλογης συμπεριφοράς και να διαβρώσει την έμφυτη διάθεση των παιδιών να βοηθούν τους άλλους.

 

Τα παιδιά που μαθαίνουν να ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους μέσω τέτοιων συστημάτων επιβράβευσης, συνηθίζουν σε μια «ανταλλακτική» νόρμα, όπως αυτή των αγορών, που λέει «Τι θα κερδίσω αν το κάνω αυτό;». Ο καθηγητής Dan Ariely του Duke University, σε πειράματα που μελετούν αυτό που συμβαίνει όταν οι κοινωνικές νόρμες (οι αξίες ή οι κοινωνικοί «κανόνες» μιας κοινωνίας) έρχονται σε σύγκρουση με τις νόρμες «της αγοράς», απέδειξε ότι οι τελευταίες υπερισχύουν, αλλάζοντας τη φύση της συναλλαγής από κοινωνική σε εμπορική.

 

Ομοίως, υποστηρίζει, όταν οι γονείς προσφέρουν στα παιδιά τους ανταλλάγματα για την καλή συμπεριφορά, εισάγουν «εμπορικές» συνθήκες στην οικογενειακή ζωή, όπου παραδοσιακά επικρατούν οι κοινωνικές νόρμες. Ο Ariely, όταν ερωτήθηκε για την εφαρμογή της έρευνας του στα συστήματα επιβράβευσης που χρησιμοποιούν οι γονείς, συμβούλευσε τους γονείς να σκεφτούν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις: «Τα συστήματα επιβράβευσης προσφέρουν βραχυπρόθεσμα μία ικανοποιητική λύση, αλλά με τι κόστος;», αναφέρει. «Τι θα συμβεί όταν τα παιδιά αρχίσουν να αντιμετωπίζουν την θέση τους στην οικογένεια ως δουλειά;»

 

Ο Ariely αναφέρει ένα προσωπικό παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο μια συναλλακτική νοοτροπία μπορεί να μειώσει την αυτοδιάθεση. Κάποια στιγμή εργαζόταν σε ένα πανεπιστήμιο που χρησιμοποιούσε ένα σύστημα με πόντους (point system) για να διασφαλίζει ότι οι καθηγητές πληρούσαν τις διδακτικές υποχρεώσεις τους. Μόλις έμαθε τον τύπο με τον οποίο υπολογίζονταν οι πόντοι, ακολούθησε απλά τον τρόπο που μεγιστοποιούσε τους πόντους του με τις λιγότερες δυνατές διδακτικές ώρες. Αντίθετα, το πανεπιστήμιο όπου διδάσκει τώρα, απαιτεί απλά όλοι οι καθηγητές να συνεισφέρουν, αναλαμβάνοντας να διδάξουν μαθήματα. «Με αυτό τον τρόπο διδάσκω περισσότερες ώρες τελικά. Κάθε χρόνο προσφέρομαι να κάνω ένα επιπλέον μάθημα σε προπτυχιακούς φοιτητές, που δεν είναι μέσα στις υποχρεώσεις της σύμβασης μου. Τελικά, το σύστημα με τους πόντους, του προηγούμενου πανεπιστημίου, απλά εξάλειφε την αυτοδιάθεση.»

 

Οι γονείς μπορεί να βλέπουν μικρή ή και καμία διαφορά ανάμεσα στο να προσφέρουν κάποια ανταμοιβή στο παιδί τους επειδή έπλυνε τα δόντια του ή επειδή βοήθησε τον αδελφό του. «Όμως, βάσει των αποτελεσμάτων των σχετικών μελετών, όταν δημιουργούνται σχέσεις, εντός και εκτός οικογένειας, που βασίζονται στη «συναλλαγή», τι περιμένετε να γίνει όταν τα παιδιά μεγαλώσουν;» επισημαίνει ο Ariely. «Δεν υποστηρίζω ότι όποιος δίνει στα παιδιά του ένα παγωτό για κάτι που έκαναν πρέπει να προετοιμάζεται να τον στείλουν σε οίκο ευγηρίας στα γεράματα του, αλλά αν σκεφτείτε τις μακροπρόθεσμες και σωρευτικές συνέπειες όσων μαθαίνουν τα παιδιά με αυτά τα συστήματα αναφορικά με τις σχέσεις, τότε είναι ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.»

 

 

 

Πηγή: www.theatlantic.com, Erica Reischer , ?Against the Sticker Chart?

 

Dan Ariely, ?Predictably Irrational: The Hidden Forces That Shape Our Decisions?